قنات‌هایی که طعم فراموشی گرفت

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «آفتاب دل»، اگر به گذشته برگردیم و تاریخ پر افتخار مهندسی را در همین یک قرن گذشته مطالعه کنیم، می‌بینیم که در راستای تأمین آب شرب مردم، از قنات‌هایی استفاده می‌شد که ضمن طراحی منحصر به فرد در شبکه جمع‌آوری آب، به‌صورت کاملاً برابر تمامی خانوارها از یک میزان مشخص به آب شرب دسترسی داشتند.

شاید شما هم به‌عنوان مخاطب خاص کردتودی بگوید که با شبکه جدید لوله‌کشی آب شرب و تصفیه‌خانه‌های بزرگ و بخش‌های ویژه بهداشت محیطی منابع آب، دیگر چه احتیاجی به قنات در جامعه امروزی وجود دارد و باید روی به‌روزرسانی شبکه‌های قبلی توجه داشت و یا روی ایجاد سدهای جدید برای ذخیره‌سازی آب روان‌ها داشت.

آنچه که مورد اهمیت و توجه انسان امروزی است، دسترسی به منابع انرژی و آبی است که بدون زحمت در اختیار دارد و با غرور و تکبری مبنی بر اینکه در توجیه اسراف و هدر رفت این منابع، مبلغی برای پرداخت می‌کند و این‌گونه است که داشتن چنین نعمت‌هایی دیگر ارزش معنوی ندارد و به یک کالای مصرفی تبدیل می‌شود.

فرهنگ درست استفاده کردن را باید ابتدای امر از سختی به دست آمدن برق، آب و گاز در جامعه رواج یابد، یکی از بهترین مکان‌هایی که می‌تواند زندگی سخت گذشته را به زندگی رفاه افزون امروز پیوند زند، همین قنات است، بله اگر می‌خواهیم قدر داشته‌های امروزمان را بدانیم، توجه به قدمت تاریخی و دستاوردهای گذشته است.

بدون شک اگر برای حفظ و نگهداری زحماتی که در گذشته برای رونق زندگی در کهن دیار گروس کشیده شده است، اهمیتی قایل نباشیم، تاریخ امروز زندگی ما هم به فراموشی سپرده می‌شود و در واقع فردا در تاریخ این منطقه کسی از زحمات امروز ما یادی نخواهد کرد و رنگ فراموشی خواهد گرفت.

قنات‌های در گذشته و با امکانات محدود و ابتدایی روزگاری که هیچ پیشرفتی در حوزه صنعت و مهندسی وجود نداشت به ثمر نشست و توانست بخش بزرگی از مشکلات مردم در تأمین آب شرب از چشمه‌ها و رودخانه‌ها را تأمین کند که با توجه به سختی کند و کار در اراضی منطقه کوهستانی بیجار، طراحی و اجرای این سازه مهندسی از درجه اهمیت بالایی برخوردار خواهد شد.

وقتی بخواهیم از قنات صحبت کنیم باید به این مسئله مهم‌تر هم اشاره کنیم که اصلاً چرا در گذشته چنین زحمتی به خود دادند که آب را در محله‌ای جمع‌آوری کنند و مردم برای تهیه آب شرب دیگر به سر چشمه‌ها و رودخانه‌ها نروند، قنات به تنهایی نمی‌تواند چنین خاصیتی داشته باشد و یک زنجیره مهم در نهان‌خانه آن خفته است.

آنچه که امروز به برکت پیشرفت علم و با استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا، مسیرهای سفره آب زیر زمینی کشف و شناسایی می‌شود و مسیری برای انتقال و حفر و احداث چاه و شبکه توزیع آب طراحی و اجرا می‌شود، آن روزها را به یاد بیاورد که هیچ یک از این ابزارهای شناسایی و عکس‌برداری وجود نداشت و حتی ابزار مناسب و پر قدرت هیدرولیکی هم در اختیار نبود.

حال به اجرای شبکه‌ای از قنات‌ها و راه‌آب‌هایی اشاره می‌کنیم که بزرگ‌مردان گروس با استفاده از همان علم و دانشی محدودی که داشتند دست به کاری بزرگ زدند که هم رفاه اجتماعی را برای مردمان خود به ثمر رساندند و هم از وقوع سیلاب‌ها در منطقه جلوگیری می‌کردند و نیز آب روان‌هایی که بدون استفاده هدر می‌رفت را مدیریت کردند.

جالب است بدانید که از حدود یک دهه گذشته علم امروز به این نتیجه رسیده است که فکری برای مهار آب روان‌های بهاری و پاییزی داشته باشد و در بیشتر مناطق روستایی و در مسیر خروج آب روان، سدهای کوچکی احداث شده است که از همین تفکر قنات بهره گرفته است تا ضمن کاهش سرعت حرکت آب، محلی را برای انباشت ماسه و مواد معدنی منحصر به فرد ایجاد کند.

قنات و آنچه که مربوط به این حوزه می‌شود، ریشه در فرهنگ یک جامعه دارد و اگر در شهر و دیاری شنیدید که در گذشته آن، قنات وجود داشته است، بدانید که مردمان آن منطقه از قدمت بالای فرهنگی در تجمعات و اجتماع زندگی بهره‌مند بوده‌اند و به‌نوعی سندی محکم در تاریخچه هر دیاری به شمار می‌رود.

 *حال امروز قنات‌ها خوب نیست

حمید عنایتی فعال اجتماعی بیجار گفت: قنات هویت بیجار گروس است، یک ارزش تاریخی که ریشه در کهن دیار گروس دارد و متأسفانه امروز حال خوشی ندارد و چه به‌اشتباه و چه از روی نا آگاهی، توسط همین مردم آسیب‌دیده است و نمی‌توان به آینده آن امیدوار بود.

وی افزود: حدود پنج سال گذشته بود که دغدغه فکری و اجتماعی در بیجار آغاز شد و با استقبال عمومی و حتی مسئولین وقت، امیدوار بودیم که برای احیای دوباره قنات‌های تاریخی این مرز و بوم اتفاق‌های بزرگی در آینده رخ خواهد داد و اصلاً تصور نمی‌کردم که آن تب و تاب و پیگیری‌ها، به فراموشی رنگ ببازد.

این فعال اجتماعی در بیجار توضیح داد: یکی از بزرگ‌ترین و پراهمیت‌ترین محورهای تاریخی هر ملتی، زیرساخت‌هایی است که درگذشته برای ساکنین آن منطقه ایجاد شده است و همین نکته نشان از علوم، فرهنگ و دانش مردمان آن زمان است و در این خصوص، قنات می‌تواند اولین گام و محکم‌ترین حرکت باشد.

 *قنات هویت بیجار است

رضا میرخانی فعال اجتماعی بیجار گفت: شهرستان بیجار به لحاظ اینکه در منطقه کوهستانی قرار دارد و از سطح زیادی از دریا زندگی اجتماعی خود را آغاز کرده است، از یک دشت وسیع، خاک نرم و زمین مسطح برخوردار نیست، اینکه در زیر پوست یک شهر بتوانید حفاری کنید و یک شبکه بزرگ آبرسانی را اجرا کنید، علامت بزرگی از یک تمدن مهندسی است.

وی افزود: در شهر بیجار قنات‌های ویژه‌ای وجود داشته است که توزیع آب در سطح بالا و پایین شهر به یک اندازه مهندسی شده بود و بدون هیچ پمپ آبی، دورترین منازل هم در قنات نزدیک، از یک میزان آب شرب برخوردار بودند و این مسئله مهم امروز در علم مهندسی با چالش‌های زیادی روبه‌رو است.

میرخانی ادامه داد: امروز که قنات‌های بیجار خوب یا ضعیف مورد توجه قرار گرفته‌اند، بهتر است اجازه ندهیم که همین نور کوچک هم خاموش شود، فرزندان ما باید از این گذشته پر افتخار، یک سند زنده در دست داشته باشند، چنین اثر تاریخی می‌تواند در طول قرن‌ها زنده و پویا بماند.

 *قنات از بی‌مهری رنج می‌برد

مینا رمضانیا فعال اجتماعی گفت: بی‌تفاوتی چندین ساله مردم و مسئولین در این خصوص قابل درک نیست، مردمی که همیشه ادعای قدمت بیجار را دارند در حالی که یک سند زنده و تاریخی در حال از بین رفتن است، فردای از راه می‌رسد که دیگر اثری از این سازه ویژه باقی نمانده و آنگاه باید برای فقدان، مقاله و مطالعات متعدد ارائه کنیم که دیگر فایده‌ای ندارد.

وی توضیح داد: میله چاه‌های قنات علیرضا خان که یکی از قنوات بزرگ و مهم شهر بیجار محسوب می‌شود و تاریخچه مهمی در سرنوشت این دیار دارد، متأسفانه بدون توجه مسئولین، با توجه به اینکه در مسیر احداث کمربندی جدید کوه زاغه قرار دارد، امروز پر شده است از خاکی که توسط ماشین‌های خاک‌برداری در حال احداث است.

این فعال اجتماعی توضیح داد: متأسفانه تا این لحظه ۲ میله چاه این قنات در اثر عملیات اجرایی کمربندی زاغه به شدت آسیب دیده است و می‌توان گفت کاملاً در حال دفن شدن است، سومین میله چاه هم در معرض آسیب و پر شدن است، امیدواریم پیمانکار مربوطه تمهیدات لازم را برای احیای مجدد میله چاه‌های آسیب دیده و تخلیه خاک داخل آنها اقدام عاجل به عمل آورد.

قنات چشمه آشور در مسیر دامنه کوه نقاره کوب یکی از قنات‌های قدیمی این شهر است که از زمان‌های گذشته آب مسجدهای امیرالمؤمنین (ع) و سیدالشهدا (ع) که از مساجد قدیمی این شهر است را تأمین و پس از گذشت از آنجا به داخل رودخانه یهودیان ریخته و سپس به مسیر یارمجه هدایت می‌شد.

قنات کوه‌های بادامستان که مادر چاه‌های آب محدوده مسجد حضرت ولیعصر (عج)، آموزش و پرورش امروز و بیمارستان قدیم است که در گذشته آب شرب این قسمت شهر را تأمین می‌کرد.

قنات حلوایی که به منطقه باغچه چال منتهی می‌شود، پس از عبور از کاخ گلستان یا همان اداره میراث‌فرهنگی فعلی عبور و به مسجد جامع وارد می‌شود.

قنات علیرضا خان گروسی مهم‌ترین قنات بیجار گروس است که دارای سه رشته طولانی می‌باشد که در مسیر این قنات آثار باستانی مانند آسیاب ناصر قرار گرفته است.

یک رشته از قنات بزرگ علیرضا خان گروسی به علت حفاری غیر کارشناسی توسط شهرداری و اداره آب فاضلاب شهری جهت احداث دیوار رودخانه سراب در سال ۱۳۷۷ مسدود شده است که احیای مجدد آن نیازمند تدبیر ویژه مسئولان است.

به علت مسدود شدن یک رشته از قنات علیرضا خان گروسی آب آن تغییر مسیر داده و در این برهه از زمان که به گفته برخی کارشناسان با بحران آب و خشکسالی رو به رو هستیم با فاضلاب مخلوط شده و به رودخانه تازه آباد ریخته می‌شود.

مهوش رحیمی

انتهای خبر/